De manipulatiedriehoek
Soms zit je in een situatie waarin alles lijkt te draaien om schuld, verantwoordelijkheid en redding. Je probeert te helpen, maar het voelt alsof je nooit genoeg doet. Of je voelt je juist aangevallen, terwijl je alleen maar je best probeert te doen. Misschien ervaar je zelfs een machteloos gevoel, alsof je altijd de dupe bent van anderen. Dit alles kan erop wijzen dat je vastzit in de manipulatiedriehoek, een dynamiek waarin mensen onbewust verschillende rollen aannemen en elkaar gevangen houden in een vicieuze cirkel van emotionele reacties.
Binnen deze driehoek zijn er drie rollen: het slachtoffer, de redder en de aanklager. Wat deze dynamiek zo verwarrend maakt, is dat mensen steeds van rol wisselen. Degene die zich eerst als redder opstelt, kan zich later aangevallen voelen en een aanklager worden. Het slachtoffer kan plots de ander beschuldigen en zo zelf een aanklager worden. Dit maakt dat situaties niet zwart-wit zijn en vaak emotioneel zwaar wegen.
Hoe werkt de manipulatiedriehoek?
Stel je voor dat je iemand helpt die steeds in de problemen lijkt te komen. In het begin voelt het goed om steun te geven, maar na verloop van tijd merk je dat er steeds opnieuw een beroep op je wordt gedaan. Je voelt je verantwoordelijk en raakt vermoeid. Op een gegeven moment slaat de vermoeidheid om in frustratie en boosheid: waarom kan de ander niet gewoon zelf zijn problemen oplossen? Misschien laat je dit merken, waardoor de ander zich gekwetst voelt en zich als slachtoffer opstelt. Jij wordt ineens gezien als de aanklager, terwijl je alleen maar probeerde te helpen. Dit is hoe de rollen steeds verschuiven.
Binnen een narcistische dynamiek wordt deze driehoek vaak bewust ingezet om macht te behouden. Een narcist kan zichzelf eerst als slachtoffer neerzetten: “Iedereen laat me in de steek, jij bent de enige die me begrijpt.” Dit roept de natuurlijke neiging op om te helpen. Maar zodra de hulp niet voldoende is, kantelt de rol en wordt de ander aangeklaagd: “Jij bent ook net zoals de rest, je begrijpt me niet echt.” De helper voelt zich dan schuldig en raakt verstrikt in een eindeloze cyclus van goed willen doen, maar nooit genoeg kunnen doen.
Deze continue verschuiving maakt dat mensen zichzelf kwijtraken in de dynamiek. Je voelt dat je steeds op eieren loopt en dat je het nooit goed kunt doen. Dit is precies hoe manipulatie werkt: je wordt zodanig heen en weer geslingerd tussen gevoelens van schuld, verantwoordelijkheid en machteloosheid dat je de controle over jezelf verliest.
Hoe stap je uit de manipulatiedriehoek?
De eerste stap is om te herkennen wat er gebeurt. Merk op welke rol je op dat moment aanneemt. Voel je je de redder die alles probeert op te lossen? Of voel je je slachtoffer van de situatie? Misschien merk je dat je boos bent en de ander iets verwijt. Zodra je doorhebt welke dynamiek zich afspeelt, kun je bewust een andere keuze maken.
In plaats van de redder te zijn, kun je ondersteuning bieden zonder de last over te nemen. In plaats van het slachtoffer te voelen, kun je kijken naar je eigen kracht en verantwoordelijkheid. En in plaats van een aanklager te worden, kun je proberen om je gevoelens te uiten zonder verwijten.
Door deze cyclus te doorbreken, ontstaat er ruimte voor gezondere situaties, waarin je niet hoeft te schipperen tussen schuld, verantwoordelijkheid en macht. Je hoeft geen slachtoffer, redder of aanklager te zijn. Je kunt gewoon jezelf zijn.
