Gezonde controle versus ongezonde controle

Controle is een krachtig mechanisme. We hebben het nodig om structuur in ons leven te brengen, maar het kan ook verstikkend werken. Soms proberen mensen controle over ons uit te oefenen, bewust of onbewust, en dan is de vraag: hoe blijf je daaruit? Hoe zorg je ervoor dat je vrij blijft uit de controle van een ander? Om dit te begrijpen, is het belangrijk om onderscheid te maken tussen gezonde controle en ongezonde controle.

Gezonde controle

Gezonde controle draait om zelfbeheersing, autonomie en innerlijke rust. Het betekent dat je zelfcontrole hebt en de verantwoordelijkheid neemt voor jezelf.

• Je bepaalt waar je aandacht aan geeft: Jij kiest waar je energie in steekt.
• Je bewaakt je grenzen: Je staat toe wat goed voor je is.
• Je reguleert je emoties: Je blijft kalm in moeilijke situaties.
• Je reageert bewust: Je laat je niet verleiden en kiest je reacties zorgvuldig.
• Je kiest je woorden zorgvuldig: Je communiceert op een manier die duidelijk, respectvol en krachtig is, zonder anderen te kwetsen.
• Je accepteert dat je niet alles kunt controleren: Je laat los wat buiten jouw invloed ligt en verspilt geen energie aan zaken waar je geen grip op hebt.
• Je behoudt je eigen waarden en normen: Je blijft trouw aan wie je bent, zelfs als anderen je proberen te beïnvloeden.
• Je laat anderen vrij in hun keuzes: Je forceert niemand om iets te doen of te voelen, maar respecteert andermans autonomie.
• Je bewaakt je energie: Je trekt je terug uit situaties of relaties die je uitputten of je welzijn aantasten.
• Je neemt verantwoordelijkheid voor je eigen daden: Je geeft niet anderen de schuld van je keuzes, maar kijkt wat jij kunt veranderen.

Wanneer je gezonde controle hebt, voel je je krachtig, stabiel en vrij. Waar gezonde controle jou krachtig maakt, kan ongezonde controle juist schadelijk zijn.

Ongezonde controle

Niet alle vormen van controle zijn schadelijk. Een werkgever mag bijvoorbeeld bepaalde taken van je verwachten in ruil voor loon, en in de zorg of tijdens de opvoeding van kinderen is nu eenmaal enige vorm van begeleiding nodig. Maar controle wordt ongezond wanneer het een middel wordt om macht uit te oefenen over een ander, zoals vaak gebeurt in toxische relaties. Dit kan subtiel of extreem zijn. Hier zijn enkele gedragingen die wijzen op een ongezonde dynamiek:

• Bewust afstand nemen om macht te krijgen: Bijvoorbeeld iemand blokkeren of ghosten, niet om rust te nemen, maar om de ander onzeker te maken.
• Emotionele chantage: Dreigen met afstand, boosheid of straf als de ander niet doet wat jij wil.
• Jaloezie en bezitterigheid: De ander claimen en verwachten dat diegene altijd beschikbaar is.
• Dwingen tot een reactie: Niet accepteren dat iemand even geen contact wil en blijven pushen.
• Gaslighting: Iemand laten twijfelen aan hun eigen waarneming of gevoelens.
• Schuld afschuiven: Altijd een ander de schuld geven en nooit verantwoordelijkheid nemen voor eigen gedrag.
• Victim-playing: Doen alsof je het slachtoffer bent om sympathie te krijgen en de ander schuldig te laten voelen.
• Onvoorspelbaar gedrag: De ene dag liefdevol, de volgende dag afstandelijk of kil, om de ander in verwarring te brengen.
• Financiële controle: Geld inzetten als machtsmiddel, zoals iemand afhankelijk maken of financieel klein houden.
• Sociale isolatie: Voorkomen dat iemand contact heeft met vrienden of familie om controle te houden.
• Aantrekken en afstoten (push-pull): Eerst dichtbij trekken, dan weer afstoten om macht over iemands gevoelens te krijgen.
• Kritiek en vernedering: De ander kleineren, bekritiseren of belachelijk maken, vooral in het openbaar.
• Angst en intimidatie: Dreigen, boze uitbarstingen, negeren of zelfs fysieke dreiging om controle uit te oefenen.
• Eisen dat iemand zich aanpast: Verwachten dat de ander verandert naar zijn of haar hand.
• Controle over informatie: Liegen, verdraaien of belangrijke informatie achterhouden om macht over de ander te houden.

Als je met dit soort controle te maken hebt, is het belangrijk om te weten hoe je jezelf hiertegen beschermt.

Hoe blijf je uit de controle van een ander?

Als je merkt dat iemand probeert om grip op jou te krijgen, zijn er een paar dingen die je kunt doen:

• Herken de signalen: Hoe sneller je ze ziet, hoe eerder je jezelf kunt beschermen.
• Speel het spel niet mee: Reageer niet op deze gedragingen, dat voedt het gedrag alleen maar.
• Bewaar je eigen energie: Jij bepaalt waar je tijd en aandacht aan geeft.
• Bewaak je grenzen en blijf standvastig: Zeg duidelijk ‘nee’ en laat je niet verleiden tot discussie.
• Wees onvoorspelbaar voor anderen: Ze rekenen op een bepaalde reactie, maar jij beslist anders.
• Focus op zelfcontrole, niet op anderen: Jij bepaalt je eigen gedrag, zij niet.

De enige echte controle die telt

Controle over een ander is een illusie. Je kunt mensen niet dwingen om op een bepaalde manier te reageren of zich op een bepaalde manier te voelen. Wat je wél kunt, is grip houden op jezelf.

Door bewust te kiezen hoe je reageert en waar je energie in steekt, neem je de controle terug in eigen handen. En dat is de enige vorm van controle die er echt toe doet.